A ponieważ większość serwowanych wówczas dań jest ciężkostrawnych i kalorycznych, częstym problemem są dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w szczególności mocno obciążonej wątroby. Ze względu na rolę, jaką narząd ten pełni w organizmie, koniecznie trzeba o niego zadbać właśnie w okresie świątecznym.
Dobowe zapotrzebowanie na kalorie
Średnie dzienne zapotrzebowanie osoby dorosłej na energię wynosi ok. 2000 kcal dla kobiet i ok. 2500 kcal dla mężczyzn – przy umiarkowanej aktywności fizycznej. Natomiast już sama kolacja wigilijna często dostarcza aż 2500 kcal! Nawet zachowując umiar w ilości spożywanych pokarmów, nie da się uniknąć spożycia ok. 1000-1500 kcal podczas wigilii. A przecież kaloryczne i ciężkostrawne potrawy podawane są jeszcze w ciągu dwóch kolejnych świątecznych dni. Tymczasem ponad połowa Polaków przyznaje się do spożywania w tym czasie nadmiernej ilości pokarmów. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są nie tylko dodatkowe kilogramy, ale przede wszystkim obciążenie układu pokarmowego, a zwłaszcza wątroby.
Cztery zasadnicze funkcje wątroby
Ogólny stan organizmu w dużym stopniu zależy od prawidłowego funkcjonowania wątroby. Ten ważący 1,5-2 kg narząd, zbudowany w 70% z komórek zwanych hepatocytami, pełni funkcje:
- detoksykacyjną – oczyszcza organizm z toksyn przez ich neutralizację (w tym alkoholu, barbituranów i amoniaku, który przekształca w mocznik) oraz usuwanie cholesterolu z żółcią, jednocześnie wątroba filtruje krew i rozkłada oraz usuwa pozostałości erytrocytów;
- trawienną i metaboliczną – przetwarza niektóre składniki przyswojone z pokarmem do postaci wykorzystywanej przez komórki i tkanki, np. uczestniczy w przetwarzaniu tłuszczu i cholesterolu, przekształca węglowodany w glukozę, uczestniczy w rozkładzie białek, dodatkowo produkuje żółć, która ułatwia przyswajanie tłuszczów;
- magazynującą – przechowuje witaminy A, D, B12, żelazo, ponadto gromadzi glikogen, co reguluje poziom cukru we krwi, a także krew uwalnianą w sytuacjach jej nagłej utraty;
- regulacyjną – reguluje równowagę kwasowo-zasadową, uczestniczy w termoregulacji i procesach krzepnięcia.
Objawy przeciążenia wątroby
Sama wątroba jest organem nieunerwionym i nawet w przypadku przeciążenia nie powoduje dolegliwości bólowych. Może natomiast ulec powiększeniu, co powoduje ucisk na otaczającą ją torebkę ochronną (włóknistą błonę), która daje sygnały bólowe. Najczęstszymi objawami niewydolności wątroby są: uczucie pełności, mdłości, wzdęcia i zaburzenia trawienia powodowane zwykle przez nieprawidłowe wydzielanie żółci. Są to pierwsze sygnały, iż wątroba nie może sobie poradzić z nadmiarem nagromadzonych toksyn lub z produkcją żółci. Inne objawy mogą być mniej specyficzne i obejmować zmęczenie, krwawienie z nosa, ziemistą cerę i problemy psychiczne. Lekceważenie tych objawów może prowadzić nie tylko do nasilenia niewydolności, ale i do pojawienia się innych chorób (np. cukrzyca). Wprawdzie wątroba posiada zdolności regeneracyjne, jednak silnie nadwyrężona może potrzebować wsparcia.
Ciężkostrawne i kaloryczne potrawy
Spożywanie pokarmów w dużych ilościach prowadzi do tzw. stłuszczenia wątroby (odkładanie się tłuszczu) i jej powiększenia, czego konsekwencją może być stan zapalny, który nieleczony prowadzi do uszkodzenia komórek wątroby (hepatocytów). Szczególnym zagrożeniem są potrawy tłuste oraz węglowodany. Obciążeniem są również dania pikantne (z ostrymi przyprawami) i ciężkostrawne, jak grzyby.
Wsparcie dla przeciążonej wątroby
Aby zapobiec dolegliwościom ze strony układu pokarmowego i przeciążeniu wątroby, najlepiej zrezygnować z dań smażonych na rzecz pieczonych lub gotowanych, ograniczając przy tym ilość tłuszczu (śmietanę o wysokiej zawartości zastąpić jej odchudzoną wersją lub jogurtem naturalnym, a mięso tłuste chudym). Zamiast ostrych przypraw najlepiej używać takich, które wspomagają trawienie (koper, kminek, majeranek, bazylia, rozmaryn, estragon, kurkuma, czarnuszka, cząber, gorczyca, cynamon, imbir), a jednocześnie zdrowych i wzbogacających smak świątecznych potraw.
Należy jeść mniejsze porcje i powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs i robiąc odstępy między kolejnymi posiłkami czy przekąskami. Przy większej ilości spożywanych pokarmów wskazany jest ruch, który pobudza trawienie i przyśpiesza przemianę materii. Wsparciem dla wątroby będą też zioła, zwłaszcza napary będące mieszankami mniszka lekarskiego, mięty, dziurawca, kurkumy czy rumianku, które działają rozkurczowo i żółciopędnie, poprawiają perystaltykę jelit i wspomagają trawienie. W regeneracji pomocne są też ostropest plamisty zawierający związki zwane sylimaryną, oraz karczoch, które chronią komórki wątroby przez uszkodzeniem.