Nawet najsmaczniejszy posiłek może stać się nieprzyjemnym doświadczeniem, gdy towarzyszy mu ból brzucha, wzdęcia, gazy czy skurcze. Wielu z nas z pewnością zetknęło się z tym problemem, a jego przyczyny mogą być różnorodne i czasem trudne do zidentyfikowania na pierwszy rzut oka. Ból brzucha po jedzeniu to sygnał, który warto wziąć pod uwagę, gdyż może być znakiem, że coś nie funkcjonuje prawidłowo w naszych jelitach.
Ból brzucha: rodzaje i lokalizacja
Ból brzucha to jedna z dolegliwości, która nastręcza najwięcej trudności diagnostycznych. W jamie brzusznej zlokalizowanych jest wiele narządów, które dawać mogą dolegliwości bólowe. W diagnostyce bólów brzucha kluczowe są wyniki badań obrazowych – przede wszystkim USG i tomografii komputerowej jamy brzusznej, ale także badanie fizykalne (dotyk, ucisk, opukiwanie). Niezwykle istotny w stawianiu diagnozy jest także wywiad z pacjentem. Chorzy zgłaszają i nazywają swoje dolegliwości w bardzo różny sposób. Ból może być nagły i ostry, pulsujący, przeszywający i promieniujący. Zlokalizowany może być tylko z lewej strony lub z prawej, pośrodku brzucha, poniżej lub powyżej pępka.
Oprócz samego umiejscowienia, dla lekarza ważna będzie wiedza co nasila ból w obrębie jamy brzusznej – jakie są to czynniki – pokarmowe lub pozapokarmowe – np. stres lub aktywność fizyczna. Nie bez znaczenia jest również fakt czy ból rozwijał się stopniowo, czy pojawił się nagle wraz z innymi dolegliwościami (np. gorączką). Lekarz zapytać może także o objawy dodatkowe – gazy, nudności, wzdęcia, uczucie pełności.
Większa część narządów zlokalizowana jest po prawej stronie jamy brzusznej. Ból z prawej strony brzucha kojarzony jest najczęściej z chorobami wątroby i trzustki, pęcherzyka oraz dróg żółciowych. Takie umiejscowienie bólu brzucha odczuwane jest także przy zespole jelita drażliwego (IBS). Ból brzucha po lewej stronie częściej może wskazywać na zapalenie okrężnicy lub śledziony.
Warto wspomnieć, że opisywane dolegliwości bólowe pochodzić mogą również spoza przewodu pokarmowego. Przyczyną bólu w dole brzucha dość często jest np. zapalenie jajnika, kamica nerkowa lub zapalenie nerek.
Ból brzucha po jedzeniu
Na początku jako przyczynę warto wskazać na niestrawność, błędy żywieniowe i niegroźne dla większości pacjentów zatrucia pokarmowe. To najczęstsze czynniki powodujące nie tylko ból brzucha po jedzeniu, skurcze, ale także nieprzyjemny dyskomfort w postaci uczucia pełności, wzdęć i gazów. W przypadku zatruć często dodatkowo występuje biegunka.
Ważną przyczyną bólu brzucha po jedzeniu są nietolerancje pokarmowe. Nietolerancja laktozy lub fruktozy często powoduje nieprzyjemne dolegliwości. Podobnie stanie się u pacjentów z celiakią lub nietolerancją glutenu.
Jedną z najczęstszych przyczyn bólu brzucha po posiłku jest wspomniany już IBS. Pacjenci wówczas zgłaszają ból w obrębie całej jamy brzusznej – zarówno z lewej jak i prawej strony. Przyczyną dolegliwości są zaburzenia motoryki jelit i ich zwiększona wrażliwość na czynniki pokarmowe. Ból brzucha przy IBS może być różnie nasilony, ciągły lub pojawiać się tylko w okresach zaostrzenia choroby i wyzwalany określonymi czynnikami.
Ból brzucha po posiłku jest typowy dla chorych na kamicę żółciową i przewodową. Dolegliwości pojawiają się zwłaszcza po spożyciu tłustych, ciężkostrawnych i smażonych potrawach. Taki dyskomfort bólowy zazwyczaj lokalizuje się z prawej strony brzucha na górze, także pod żebrami. Spożycie dużych ilości tłustych pokarmów, a także picie alkoholu często istotnie nasila dolegliwości bólowe po posiłku u pacjentów z zapalaniem trzustki.
Ból po posiłku w obrębie jamy brzusznej jest też typowy dla choroby wrzodowej oraz refluksu żołądkowo-przełykowego. Wówczas pacjenci skarżą się na ból brzucha po ostrym jedzeniu. Nieprzyjemny dyskomfort bólowy może dotyczyć nie tylko jamy brzusznej, ale lokalizować się także za mostkiem, w górnych częściach brzucha.
Wzdęcia i gazy po jedzeniu
Wzdęcia, uczucie pełności opisywane często przez pacjentów jako „brzuch jak balon” to typowe objawy dyspepsji, czyli niestrawności. Symptomy bólowe lokalizują się głównie w górnej części jamy brzusznej. Towarzyszy im dyskomfort, uczucie sytości, ciężkości, przejedzenia. Może pojawić się zgaga.
Częstą przyczyną wzdęć i gazów po posiłku jest jedzenie w pośpiechu, rozmowa podczas jedzenia i połykanie powietrza pomiędzy kęsami. Objawy intensyfikują się, jeżeli spożywamy dodatkowo gazowane napoje. Również połączenie pewnych produktów spożywczych ze sobą może inicjować powstawanie gazów w jelitach. Przyjmuje się, że częstą przyczyną opisywanych dolegliwości są posiłki bogate w tłuszcze lub nieodpowiednie połączenia z nimi. Tłuszcz spowalnia opróżnianie żołądka, wydłuża czas trawienia. Dla przykładu, połączenie owoców i warzyw bogatych w błonnik z posiłkami bogatymi w tłuszcze wywołuje gazy i nieprzyjemne wzdęcia po spożyciu pożywienia.
Skurcze, wzdęcia i gazy po posiłku są charakterystyczne także dla alergii pokarmowych. Na takie dolegliwości uskarżają się często pacjenci ze stwierdzona alergią na laktozę. Niewystarczająca ilość enzymu o nazwie laktaza, który pozwala trawić laktozę prowadzi do tego, że to obecne w mleku białko trafia do jelit w formie nieprzetworzonej. Nieprawidłowe trawienie laktozy prowadzi do pojawiania się takich objawów jak: wzdęcia, gazy, ból brzucha, biegunka.
Uczucie nadmiernego wzdęcia i występowanie gazów to również typowe dolegliwości towarzyszące chorym z IBS. Ich jelita, w porównaniu do osób zdrowych, są bardziej wrażliwe na obecność gazów w jelitach czy przechodzenie przez nie treści pokarmowej oraz czynniki stresowe. Duża objętość gazów w konsekwencji prowadzi do rozkurczu mięśni przedniej ściany jelita i skurczu przepony. U pacjentów objawia się to charakterystycznym wzdęciem brzucha. Oprócz tej nadwrażliwości, zaburzeń w ruchach jelit, u chorych na IBS dochodzi jeszcze czynnik, który określa się jako dysbiozę jelitową. Niekorzystne zmiany w mikroflorze jelit prowadzą do zaburzeń trawienia, a tym samym do powstania gazów i wzdęć po jedzeniu.
Ból jelit po jedzeniu
Mechanizm wyzwalania bólu może być odmienny i zależy od rożnych czynników. Ból w jelitach często jest następstwem opisanej już powyżej ich nadwrażliwości na czynniki zewnętrzne – stres i pokarmy.
Ból jelit i wzdęcia rozwijają się w przebiegu stanów zapalnych jelit, w tym niespoistych zapaleń jelit – choroby Crohna i wrzodziejącego zapalenie jelita grubego.
Ból jelit często powodowany jest przez nieprawidłowe skurcze mięśniówki jelit. Zarówno zbyt szybkie, jak i zbyt wolne skurcze odpowiadają odpowiednio za zbyt szybkie przechodzenie treści i wzmożone napięcie oraz zbyt wolne, powodujące zaleganie mas pokarmowych.
Dolegliwości bólowe po jedzeniu mogą być następstwem zaburzeń we florze bakteryjnej jelit. Dysbioza sprzyja stanom zapalnym, powoduje też produkcję gazów, które nadmiernie rozciągają jelita, co wywołuje dyskomfort.
Ból brzucha po jedzeniu i biegunka
U części osób do poposiłkowych gazów i wzdęć dołącza się jeszcze biegunka. Tu jako jedną z przyczyn warto wskazać zespół określany skrótem SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Jest to schorzenie, którego istotą jest nadmierna ilość bakterii jelitowych wywołujących wzdęcia, nadmierne gromadzenie się gazów i u dużej części pacjentów także przewlekła biegunkę.
Rozwolnienie towarzyszące uczuciu pełności i gazom to także symptom typowy dla zaburzeń wchłaniania takich jak celiakia. Występuje także w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit.
Trzy opisywane symptomy występujące jednocześnie charakterystyczne są dla wszelkich zatruć pokarmowych bez względu na przyczynę.
Jak zapobiegać bólom brzucha po posiłku?
- W przypadku osób zdrowych, jak i tych, które mają stwierdzone choroby układu pokarmowego, kluczowym elementem w zapobieganiu opisywanych dolegliwości jest unikanie znacznego przejadania się i spożywania posiłków w pośpiechu.
- W zmniejszeniu dolegliwości pomoże przyjmowanie drobnych porcji i w odpowiednich odstępach czasu.
- Ważnym jest, by świadomie eliminować z diety czynniki inicjujące lub nasilające wzdęcia, gazy, skurcze (głównie tłuszcze, produkty ciężkostrawne, potrawy smażone).
- Tuż po spożyciu posiłku warto zrezygnować z aktywności fizycznej i nie przyjmować pozycji leżącej.
- Osoby, które doświadczają dolegliwości od razu po jedzeniu powinny rozważyć wykonanie badań w kierunku wykluczenia nietolerancji pokarmowych.
- W ograniczeniu przykrych dolegliwości pomocna jest rezygnacja podczas jedzenia z napojów gazowanych i wysokosłodzonych.
- Regularna aktywność fizyczna z zachowaniem odpowiedniego odstępu czasu od ostatniego posiłku pozwala uregulować pracę jelit; sprawia, że pasaż jelitowy przebiega sprawnie, a tym samym zmniejsza się prawdopodobieństwo rozwoju procesów gnilnych w jelitach, a w następstwie nagromadzenia gazów.
Wypróbuj Doppelherz med Na drażliwe jelita
Doppelherz med Na drażliwe jelita (30 tabletek). Przewidziane zastosowanie: wyrób medyczny wskazany do leczenia zespołu jelita drażliwego. Producent: Labomar S. p. A., Via N. Sauro, n.35/l, Istrana (TV), Włochy. Podmiot prowadzący reklamę: Queisser Pharma Poland Sp. z o.o., ul. Domaniewska 39, 02-672 Warszawa, Polska.
Bibliografia:
- Avunduk C, Manual of Gastroenterology Diagnosis and Therapy. 2002;3. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN: 9780781733625
- Dziki A, Dąbrowski A, Wallner G. Zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego. 2018;1.
- Czelej. ISBN: 978-83-7563-271-2
- Gałęcka M, Dysbioza jelitowe znaczenie – diagnostyka – terapia. 2021, 1. PZWL. ISBN: 9788320063721
- Kane S. V, Dubinsky M. C, Pocket Guide to Inflammatory Bowel Disease. 2005;1. Cambridge University Press. ISBN: 9780521672399
- Lange E, Jak dbać o układ trawienny Objawy, przyczyny i leczenie chorób jelit. 2009;1. KDC. ISBN: 9788374048972