Kto może chorować na IBS?
Szacuje się, że w Polsce na zespół jelita drażliwego cierpi około 13% populacji w wieku między 30. a 40. rokiem życia.1 Statystycznie na IBS znacznie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Obecnie zespół jelita drażliwego uważa się za chorobę idiopatyczną, czyli taką, która nie ma jasno określonej przyczyny.
Choć powszechnie przyjmuje się, że ataki jelita drażliwego są wyzwalane przez sytuacje stresowe, do końca nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje. Z tego względu proces leczenia choroby ma charakter interdyscyplinarny, a sama diagnostyka jest skomplikowana.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Zespół jelita drażliwego cechuje się przewlekłością i nawracaniem, co oznacza, że symptomy mogą przejściowo nie występować w ogóle lub wręcz przeciwnie, wystąpić ze zdwojoną siłą.
Podstawowym objawem IBS jest ból brzucha. Może on lokować się w dowolnym miejscu jamy brzusznej, choć najczęściej występuje po lewej stronie podbrzusza (tzw. lewy dół biodrowy). Ból ma charakter ostry i dokuczliwy, choć nie przyczynia się do zakłócania rytmu snu. Inne objawy, które mogą pojawić się przy jelicie drażliwym to również:
- biegunki lub zaparcia;
- wzdęcia brzucha;
- zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego – nudności, zgaga lub wymioty;
- uczucie ogólnego zmęczenia, bóle głowy, senność;
- zaburzenia nastroju;
- częstomocz;
- zaburzenia miesiączkowania;
- obecność śluzu w kale;
- ból odcinka lędźwiowego.
Łatwo zauważyć, że wiele z wymienionych objawów ma charakter niespecyficzny. Nic więc dziwnego, że większość chorych na IBS pierwsze kroki kieruje do lekarza rodzinnego, o ile w ogóle korzysta z pomocy specjalisty. Bardzo ważne jest, aby na tym etapie dokładnie opowiedzieć lekarzowi o symptomach, ze szczególnym uwzględnieniem nawracających wzdęć, biegunek lub zaparć oraz zmiennych rytmów wypróżnień.
Zaparcia w IBS
W przypadku zaparciowych postaci IBS u chorych często występują problemy z defekacją. Stolec jest skąpy, o konsystencji twardej lub grudkowatej. Poszczególne fragmenty kału mogą być ze sobą posklejane lub luźne. Często pojawia się też uczucie niepełnego wypróżnienia. O zaparciowym typie jelita drażliwego mówi się, kiedy powyżej 25% wypróżnień ma postać wskazaną powyżej.
Biegunki w IBS
Biegunkowy typ IBS dotyczy pacjentów, u których więcej niż 25% wypróżnień ma konsystencję wodnistą (całkowicie płynną) albo przybiera formę kłaczkowatych drobin o nieregularnych krawędziach.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Wykształcenie się zespołu jelita drażliwego przypisuje się kilku czynnikom. Decydujące znaczenie wydaje się mieć SIBO, czyli nadmierny rozrost mikrobiomu jelitowego, który jest wykrywany u ponad 80% pacjentów.2 Do wykształcenia się objawów IBS przyczyniają się nawracające infekcje jelitowe oraz spożywanie żywności wysoko przetworzonej, ubogiej w błonnik. Problem występuje częściej u osób z zaburzoną perystaltyką jelit.
Coraz częściej zwraca się też uwagę na zaburzenia pracy osi mózg-jelito. To sieć neuronów, która łączy centralny układ nerwowy z przewodem pokarmowym pozwalając na wymianę sygnałów biochemicznych oraz neurohumoralnych. Zaburzenia powstające w związku z działaniem jednego układu (np. silny stres) mogą oddziaływać na funkcjonowanie drugiego z układów.
Jako ciekawostkę można wskazać, że jelito drażliwe nawet w 90% zdiagnozowanych przypadków idzie w parze z zaburzeniami natury psychicznej, jak napady lęku lub depresje.3 Z tego względu w okresie pandemii SARS-CoV-2 oraz po jej zakończeniu stwierdzono znaczący wzrost liczebności zdiagnozowanych przypadków jelita drażliwego.
Niestety, na występowanie IBS wpływ mogą mieć też czynniki genetyczne. W badaniach wskazuje się na istotną rolę, jaką w występowaniu choroby odgrywają polimorfizmy genów odpowiedzialnych chociażby za układ serotoninergiczny, integralność bariery jelitowej czy wchłanianie i wydzielanie kwasów żółciowych.
Jak zdiagnozować IBS?
Diagnostyka IBS jest skomplikowana i wymaga uważności ze strony lekarza, aby nie narazić chorego na konieczność wykonywania licznych (często kosztownych) testów dodatkowych. Podstawowymi kryteriami, które pozwalają ustalić, czy chory rzeczywiście cierpi na chorobę czynnościową jelit są:
- przewlekłość schorzenia, czyli wystąpienie pierwszych objawów w ciągu ostatnich sześciu miesięcy;
- aktywność choroby – objawy dały o sobie znać w ciągu poprzednich trzech miesięcy;
- częstotliwość choroby – objawy IBS występują przynajmniej raz w tygodniu.
Charakterystyczną cechą schorzeń czynnościowych jelita jest brak innych zmian narządowych czy chociażby nieprawidłowych wyników podstawowych badań.
Niezwykle pomocna jest tzw. bristolska skala uformowania stolca. Pozwala ona ocenić konsystencję odchodów w siedmiostopniowej skali, gdzie 1 oznacza „oddzielne twarde bryłki podobne do orzechów”, a 7 „stolec wodnisty bez stałych elementów, całkowicie płynny”. Niestety, identyfikację choroby utrudnia fakt, że ma ona charakter heterogenny, czyli u różnych osób może mieć różne objawy. W oparciu o skalę bristolską lekarz może wyodrębnić jeden z czterech typów IBS:
- typ zaparciowy – IBS-C;
- typ biegunkowy – IBS-D;
- typ mieszany – IBS-M;
- typ nieskalsyfikowany – IBS-U.
Wytyczne (Kryteria Rzymskie IV) wskazują też, że kryterium pomocniczym przy rozpoznawaniu IBS jest pojawianie się minimum jeden dzień w tygodniu bólu brzucha związanego z przynajmniej dwiema z poniższych sytuacji4:
- defekacją;
- zmianą częstotliwości wypróżnień;
- zmianą konsystencji stolca.
Istotne jest, aby kryteria były spełnione przez ostatnie 3 miesiące, z początkiem ich występowania minimum 6 miesięcy przed rozpoznaniem.
Badania w zespole jelita drażliwego
Obecnie uznaje się, że identyfikacji zespołu jelita drażliwego należy dokonywać na podstawie oceny objawów klinicznych. Nie istnieją testy diagnostyczne, które pozwalają na jednoznaczne potwierdzenie choroby. Za przydatne uznaje się jednak:5
- badanie USG jamy brzusznej;
- morfologię krwi;
- odczyn Biernackiego;
- poziom białka C-reaktywnego;
- poziom tyreotropiny, hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową.
Istotną rolę w diagnostyce IBS odgrywa diagnostyka różnicowa, czyli badania mające na celu wykluczenie innych, prawdopodobnych przyczyn powiązanych z danym objawem. Uważa się, że różnicowanie uzasadniają m.in. takie symptomy, jak anemia, alergie (zwłaszcza pokarmowe) oraz obecność krwi w stolcu. Dodatkowo u pacjentów, którzy zgłaszają niespecyficzne objawy, które wskazują na zespół jelita drażliwego, lekarz może zlecić przeprowadzenie testu tolerancji laktozy lub testu oddechowego, który pozwoli wykluczyć SIBO.
Leczenie zespołu jelita drażliwego
Leczenie zespołu jelita drażliwego ma charakter przede wszystkim objawowy i zmierza do złagodzenia dokuczliwych symptomów. Istotne znaczenie ma wsparcie osób najbliższych, a w razie potrzeby profesjonalna pomoc psychologiczna. W ten sposób chory uczy się ograniczać bezpośredni czynnik ryzyka problemów zdrowotnych, czyli stres.
Probiotyki na IBS i inne preparaty wspierające jelita
Aby złagodzić objawy IBS, zaleca się uzupełnienie menu o probiotyki. Badania potwierdzają przede wszystkim skuteczność szczepów bakterii Lactobacillus plantarum, Saccharomyces bouldari, Bifidobacterium infantis oraz ich mieszanek. Mogą one prowadzić do zmniejszenia częstotliwości występowania wzdęć oraz bólów brzucha. Dodatkowo, wsparciem w regeneracji ścian przewodu pokarmowego może służyć zeolit czy maślan sodu. Działanie łagodzące ma również rumianek, aloes czy prawoślaz.
Dieta w zespole jelita drażliwego
Za optymalny model żywieniowy w przypadku osób chorych na IBS wskazuje się dietę o małej zawartości FODMAP, czyli fermentujących di-, oligo- i polisacharydów oraz polioli. Najnowsze badania naukowe potwierdzają, że jej wdrożenie spowodowało poprawę komfortu życia u ponad 76% pacjentów w porównaniu ze standardową dietą albo menu o wysokiej zawartości FODMAP. Taki model żywienia, jak również inne modele wykluczające pewne grupy produktów, najlepiej prowadzić pod opieką dietetyka klinicznego.
Założenia diety o niskiej zawartości FODMAP opierają się o twierdzenie, że wysokie spożycie węglowodanów ulegających fermentacji oraz słabo wchłanialnych, jak fruktoza, laktoza, ale też sztuczne środki słodzące, jak ksylitol czy mannitol, nasilają objawy IBS.
Warto pamiętać, że nadal brakuje jednoznacznych danych w zakresie skutków długotrwałego stosowania tego modelu żywieniowego. Nie ulega jednak wątpliwości, że może on prowadzić do zmiany składu mikrobiomu u pacjenta, a to pociąga za sobą daleko idące konsekwencje zdrowotne.
Czy IBS można wyleczyć?
Ze względu na trudności związane z diagnostyką choroby oraz ustaleniem jej przyczyny nie opracowano metody, która pozwala na jej trwałe wyleczenie. U wielu osób objawy IBS powracają nawet przez całe życie ze zmienną częstotliwością oraz natężeniem. Dlatego leczenie sprowadza się do łagodzenia objawów i zapobiegania zaostrzeniom choroby. Pomocne w tym mogą być preparaty jak np. Doppelherz med Na drażliwe jelita będący połączeniem korzystnych dla układu pokarmowego tyndalizowanych bakterii, zeolitu, prawoślazu, aloesu i wyciągu z rumianku.
Pacjentom zaleca się stopniowe wprowadzanie modyfikacji diety, a także uzupełnienie codziennej rutyny o umiarkowanie intensywną aktywność fizyczną. Okazuje się, że pozytywne skutki dla zdrowia przynoszą spokojne spacery, jazda na rowerze czy nordic walking.
Kluczowe znaczenie dla zmniejszenia dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego ma też umiejętne zarządzanie stresem. Dlatego osobom chorym sugeruje się stosowanie różnego rodzaju technik relaksacyjnych, oddechowych, a w miarę możliwości również unikania sytuacji stresogennych.
Gastroenterolodzy szacują, że zaledwie co dziesiąty pacjent z IBS zgłasza się do gabinetu. Wiele osób ignoruje niepokojące objawy, zrzucając je na karb zwyczajnej reakcji na stres lub nawet zatrucie pokarmowe. To duży błąd, ponieważ nieleczony zespół jelita drażliwego może prowadzić do wtórnej nietolerancji wielu pokarmów, a co za tym idzie niedoborów wielu witamin i składników mineralnych w organizmie.
Bibliografia:
- van Lanen AS, de Bree A, Greyling A. Efficacy of a low-FODMAP diet in adult irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis [published correction appears in Eur J Nutr. 2021 Jun 28;:]. Eur J Nutr. 2021;60(6):3505-3522. doi:10.1007/s00394-020-02473-0;
- Adriani A, Ribaldone DG, Astegiano M, Durazzo M, Saracco GM, Pellicano R. Irritable bowel syndrome: the clinical approach. Panminerva Med. 2018;60(4):213-222. doi:10.23736/S0031-0808.18.03541-3;
- Simon E, Călinoiu LF, Mitrea L, Vodnar DC. Probiotics, Prebiotics, and Synbiotics: Implications and Beneficial Effects against Irritable Bowel Syndrome. Nutrients. 2021;13(6):2112. Published 2021 Jun 20. doi:10.3390/nu13062112;
- Rydzewska G. „Polskie i amerykańskie wytyczne dotyczące IBS. Proste rozpoznanie – jakie leczenie?”, Kurier Medyczny 2021;
- Daniluk J., Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020, źródło: www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/245460,postepowanie-w-zespole-rozrostu-bakteryjnego-jelita-cienkiego,1;
- Rybakowski F., Psychiczne objawy zespołu jelita drażliwego, źródło: www.mp.pl/pacjent/gastrologia/wywiady/147999,psychiczne-objawy-zespolu-jelita-drazliwego;
- Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Varia Medica 2019, tom 3, nr 2, strony 89–95
Wypróbuj Doppelherz med Na drażliwe jelita
Doppelherz med Na drażliwe jelita (30 tabletek). Przewidziane zastosowanie: wyrób medyczny wskazany do leczenia zespołu jelita drażliwego. Producent: Labomar S. p. A., Via N. Sauro, n.35/l, Istrana (TV), Włochy. Podmiot prowadzący reklamę: Queisser Pharma Poland Sp. z o.o., ul. Domaniewska 39, 02-672 Warszawa, Polska.
1www.termedia.pl/gastroenterologia/Polskie-i-amerykanskie-wytyczne-dotyczace-IBS-Proste-rozpoznanie-jakie-leczenie-,44088.html
2www.mp.pl/pacjent/gastrologia/wywiady/147999,psychiczne-objawy-zespolu-jelita-drazliwego
3www.mp.pl/pacjent/gastrologia/wywiady/147999,psychiczne-objawy-zespolu-jelita-drazliwego
4Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Krystian Adrych, Varia Medica 2019, tom 3, nr 2, strony 89–95
5Źródło: Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Krystian Adrych, Varia Medica 2019, tom 3, nr 2, strony 89–95