Dolegliwości jelitowe takie jak wzdęcia, bóle brzucha, zaparcia czy biegunki to obecnie częsty problem wielu osób. Zwykle tłumaczy się je stresem, pośpiechem podczas jedzenia czy niestrawnością. Okazuje się, że objawy te mogą świadczyć o wystąpieniu zespołu jelita drażliwego (IBS), który jest przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego. W przypadku zdiagnozowania IBS odpowiednie postępowanie dietetyczne jest jednym ze sposobów na złagodzenie jego objawów. Jak wygląda dieta przy zespole jelita drażliwego? Co jeść, a czego unikać?
Zespół jelita drażliwego charakterystyka i objawy
Zespół jelita drażliwego (z ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS) to czynnościowa choroba o charakterze przewlekłym, w której przebiegu dochodzi do zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego. Uważa się, że 11-15%1 populacji ogólnej może cierpieć na to schorzenie.
IBS częściej występuje u kobiet zwłaszcza w trzeciej i czwartej dekadzie życia. Chorobę tę diagnozuje się głównie w krajach wysokorozwiniętych.
Przyczyny powstawania zespołu jelita drażliwego nie są jeszcze do końca poznane. Uważa się, że dużą rolę odgrywa tu czynnik genetyczny, a także zaburzenia czynności motorycznych jelit, dysbioza jelitowa, nietolerancje pokarmowe, zaburzenia natury psychicznej oraz dysfunkcje układu nerwowego. Niestety choroby tej nie da się obecnie do końca wyleczyć, a jej objawy mają charakter nawrotowy.
Do częstych objawów IBS należy zaliczyć:
- gazy,
- wzdęcia,
- biegunki,
- zaparcia,
- nudności,
- skurcze brzucha,
- uczucie przelewania w brzuchu,
- wypróżnienia z domieszką śluzu,
- odczuwanie pilnej potrzeby wypróżnienia,
- bóle brzucha związane z defekacją, zmianą konsystencji stolca i zmianą rytmu wypróżnień.
Część objawów IBS nie jest związana z układem pokarmowym. Są to m.in.:
- osłabienie,
- bóle głowy,
- zmęczenie,
- częstomocz,
- bóle kręgosłupa,
- zaburzenia miesiączkowania.
W zależności od rodzaju stolca (na podstawie 7-stopniowej skali bristolskiej) wyróżnia się 4 typy zespołu jelita drażliwego:
- zaparciowy,
- biegunkowy,
- mieszany,
- niesklasyfikowany.
IBS – dieta, która może wspomóc leczenie
Jedną z podstawowych metod wsparcia leczenia IBS jest odpowiednio dobrana dieta. Chociaż nie ma jednoznacznych wytycznych co do sposobu żywienia, uważa się, że w tym przypadku może być pomocna dieta LOW FODMAP. Początkowo zaleca się wdrożyć ją na czas ok. 6 tygodni. Dietę powinno się przeprowadzić pod opieką i kontrolą dietetyka klinicznego.
Ten rodzaj diety bazuje na ograniczeniu spożywania węglowodanów, które mogą spowodować wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach na skutek fermentacji. Do grupy łatwo fermentujących węglowodanów zalicza się m.in. laktozę, fruktozę, fruktany, galaktooligosacharydy oraz alkohole polihydroksylowe takie jak np. erytrytol i ksylitol.
FODMAP – czym jest?
FODMAP to pierwsze litery pochodzących z angielskiego nazw łatwo fermentujących węglowodanów:
F – Fermentable/fermentujące,
O – Oligosaccharides/oligosacharydy,
D – Disaccharides/disacharydy,
M – Monosaccharides/monosacharydy,
A – and/i,
P – Polyols/poliole.
Ta grupa związków u osób chorujących na IBS nie jest całkowicie wchłaniania w jelitach, czego konsekwencją jest ich fermentacja. Proces fermentacji zazwyczaj prowadzi do wystąpienia nieprzyjemnych objawów choroby takich jak nadmierne wzdęcia i gazy.
Dieta LOW FODMAP – czym się charakteryzuje?
W diecie LOW FODMAP wyróżnia się 3 etapy:
- Ograniczenie spożywania produktów charakteryzujących się wysoką zawartością FODMAP. Ten etap powinien trwać od 2 do 6 tygodni.
- Stopniowe wdrażanie do diety produktów zawierających FODMAP. Wszelkie produkty należy włączać do jadłospisu powoli, najlepiej co ok. 1-3 dni. Ważne jest, aby uważnie obserwować reakcje organizmu po spożyciu danego produktu. Ten etap trwa zazwyczaj ok. 8-12 tygodni.
- Dostosowanie diety pod własne potrzeby. W tym etapie na stałe wprowadzane są te produkty zawierające FODMAP, po których nie występują dokuczliwe objawy IBS. Od czasu do czasu warto próbować w niewielkich ilościach produktów, które nie były wcześniej dobrze tolerowane.
Low Fodmap – lista produktów
Produkty o niskiej zawartości FODMAP, produkty zalecane przy IBS:
- Produkty zbożowe: orkisz, owies i ich wyroby, mąka ryżowa, płatki ryżowe, komosa ryżowa, wafle ryżowe, mąka gryczana, mąka kukurydziana.
- Nabiał: wszelki nabiał bez laktozy, żółte sery, feta, cheddar, camembert, brie, zamienniki nabiału m.in. tofu, mleko i jogurt kokosowy, napoje migdałowe, ryżowe i owsiane.
- Mięso, ryby i jajka: wszystkie są dobrze tolerowane, o ile nie są nadmiernie przetworzone.
- Owoce: cytrusy, kiwi, banany, truskawki, winogrona, ananas, maliny, melon.
- Warzywa: pomidory, papryka, ogórki, kukurydza, marchew, ziemniaki, seler, sałata, dynia, cukinia, fasolka szparagowa, bataty, kabaczek, cykoria, sałata, kapusta chińska.
- Oleje: oleje roślinne, oliwa z oliwek, masło, margaryna.
- Pestki, nasiona i orzechy: pestki dyni, orzechy włoskie, ziemne, makadamia, laskowe, siemię lniane, chia, migdały.
- Napoje: woda niegazowana, napary ziołowe, kakao, herbata biała, herbata zielona, słaba czarna herbata, rooibos, soki z zalecanych owoców.
- Przyprawy: sos sojowy, majonez, wszystkie przyprawy sypkie są dozwolone poza czosnkiem i cebulą.
- Słodziki: biały cukier, syrop klonowy, stewia.
Produkty o wysokiej zawartości FODMAP, niezalecane przy IBS:
- Produkty zbożowe: pszenica, jęczmień, żyto i ich wyroby (dopuszczalne niewielkie ilości chleba na zakwasie), amarantus.
- Nabiał: mleko i produkty na bazie mleka krowiego, owczego i koziego, mleko skondensowane, mleko w proszku, zamienniki nabiału np. napój sojowy, jogurt sojowy.
- Mięso i ryby: tylko te z dodatkiem niezalecanych przypraw i warzyw.
- Owoce: gruszki, jabłka, mango, brzoskwinie, nektarynki, morele, wiśnie, śliwki, arbuz, suszone owoce, owoce z puszki.
- Warzywa: czosnek, cebula, por, brukselka, kapusta włoska, groszek cukrowy, szparagi, koper włoski, burak ćwikłowy, karczochy, patisony.
- Grzyby: wszystkie rodzaje grzybów są niezalecane.
- Strączki: wszystkie rodzaje strączków są niezalecane. Dopuszczalne są niewielkie ilości soczewicy i ciecierzycy z puszki.
- Orzechy: nerkowca, pistacje.
- Napoje: mocna czarna herbata, soki z niezalecanych owoców, napoje słodzone niezalecanymi słodzikami, herbatka z kopru włoskiego.
- Przyprawy: pesto, ketchup, suszony czosnek, por i cebula.
- Słodziki: erytrytol, ksylitol, maltitol, mannitol, miód, syrop z agawy, fruktoza.
Dieta przy IBS – najczęściej zadawane pytania
Osoby rozpoczynające dietę przy IBS często mają wątpliwości dotyczące tego, co mogą, a czego nie mogą jeść. Poniżej kilka najczęściej zadawanych pytań przez osoby rozpoczynające dietę przy IBS.
Jaki chleb jeść przy zespole jelita drażliwego?
W IBS dozwolony jest m.in. chleb owsiany lub orkiszowy na zakwasie. Ciekawą opcją jest także chleb z mąki ryżowej bądź gryczanej.
Kawa przy IBS – czy jest dozwolona?
Kofeina obecna w kawie działa drażniąco na śluzówkę jelita i pobudza perystaltykę jelit, co może skutkować nasileniem objawów w IBS, w tym m.in. biegunek. Wobec tego warto przynajmniej czasowo ograniczyć jej spożycie.
Czy siemię lniane pomaga na zespół jelita drażliwego?
Siemię lniane jest polecane w przypadku IBS. Działa łagodząco na jelita, reguluje cykl wypróżnień, zmniejsza uporczywe wzdęcia, a także wspiera mikrobiotę jelitową. W ciągu dnia zaleca się spożywanie ok. 2 łyżek siemienia lnianego. Można go dodać do sałatek, jogurtów bądź domowych wypieków.
Czy można jeść kiszonki przy IBS?
Pacjenci często pytają, czy mogą jeść ogórki kiszone przy IBS. Kiszonki są produktami o wysokiej zawartości FODMAP. Wobec tego, w niektórych przypadkach zalecane jest czasowe ich ograniczenie lub wyeliminowanie z diety. Jednakże w IBS wiele zależy od indywidualnej reakcji osoby chorej na dany produkt. W momencie, gdy pacjent chorujący na zespół jelita drażliwego dobrze toleruje np. ogórki kiszone, mogą być one uwzględnione w codziennym jadłospisie.
Bibliografia:
- Andrych K. Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych. Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 6, 224–233.
- Andrych K., Rydzewska G. Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Varia Medica 2020, tom 4, nr 1.
- Cuber I. i in. Zespół jelita drażliwego – przegląd literatury. Journal of Education, Health and Sport. 2023;13(4):53-62.
- Idzik M. Wpływ diety low FODMAP na redukcję objawów zespołu jelita drażliwego oraz zmiany składu mikrobioty jelitowej u osób chorych – przegląd aktualnych badań. Lekarz POZ 2/2020.
- Pawlak K. i in. Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Bromat. Chem. Toksykol. – L, 2017, 2, str. 179 – 183.
- Pietrzak A. i in. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Review 2018; 13 (4).
- Siuba-Strzelińska M. Dieta FODMAP – zasady i zastosowanie, źródło: ncez.pzh.gov.pl
Wypróbuj Doppelherz med Na drażliwe jelita
Doppelherz med Na drażliwe jelita (30 tabletek). Przewidziane zastosowanie: wyrób medyczny wskazany do leczenia zespołu jelita drażliwego. Producent: Labomar S. p. A., Via N. Sauro, n.35/l, Istrana (TV), Włochy. Podmiot prowadzący reklamę: Queisser Pharma Poland Sp. z o.o., ul. Domaniewska 39, 02-672 Warszawa, Polska.
1A.Starewicz-Jaworska, Polskie i amerykańskie wytyczne dotyczące IBS. Proste rozpoznanie – jakie leczenie?, [dostęp z dnia 19.10.2023] www.termedia.pl/gastroenterologia/Polskie-i-amerykanskie-wytyczne-dotyczace-IBS-Proste-rozpoznanie-jakie-leczenie-,44088.html